Renk ve Boyar Madde Nedir?

Renk Nedir?

Renk, ışığın cisimlere çarptıktan sonra gözde oluşturduğu yansımadır. Renklerin koyu ya da açık oluşu ışıkla ilgilidir. Cisimler yansıttıkları renkte görülürler.

Ana Renkler Nelerdir?

Ana renkler, mavi, kırmızı ve sarıdır. Referans alınan renkler ana renklerdir. Ana renklerin belli oranlarda karıştırılmasıyla ara renkler elde edilir.

Ara Renkler Nelerdir?

Ara renkler, ana renklerin belli oranlarda karıştırılmasıyla oluşan renklerdir. Sarı ve kırmızı karışımından turuncu, sarı ve mavi karışımından yeşil, mavi ve kırmızı karışımından da mor renkleri elde edilir.

Boya Nedir?

Boya, cisimleri renklendirmek için kullanılan kimyasal maddeler, boya olarak adlandırılır. Boya cisimlerin yüzeyinde kazınabilir bir film tabakası oluşturarak, cisimleri renklendirir. Boyanın cisimleri renklendirmesi tamamen fiziksel bir etkendir.

Boyar Madde Nedir?

Boyar madde, tekstil mamulünün renklendirmesinde hammaddeye kimyasal bağlar ile bağlanan bileşiklere boyar madde adı verilir. Boyama sonucunda tekstil materyali (lif, iplik, kumaş vb.) ile boyar madde arasında kimyasal bir bağ oluşur. Bu kimyasal bağlanmanın gerçekleşebilmesi için lif çeşidine göre uygun sıcaklık, boyar madde tipi, uygun kimyasallar, ph, süre gibi şartların sağlanmış olması gerekir.

Rengin, Üç Boyutlu Renk Uzayında Tanımı Nedir?

Renk uzayında 3 koordinat, gözle görülebilen değerleri, nümerik değerlere çevirir. Bu 3 koordinat X (kırmızı), Y (yeşil), Z (mavi) olarak Uluslararası Aydınlatma Komisyonu tarafından (CIE) tanımlanmıştır. X, Y, Z değerlerinin kesiştiği yer matematiksel dönüşüm ve sayısal değerler ile rengi temsil eder.  

Sayısal renk ifadesi de referans alınan müşteri örneği ya da global kartelâ standardına ne ölçüde yaklaştığımızın ya da uzaklaştığımızın göstergeleridir. Böylece sayısal tanımlama yapılan değerlendirmeler daha objektif olarak değerlendirilir. Referans ile yapılan kıyaslama sonucu boyanan örneğin sayısal ölçüm farkları da koyuluk (lightness ) rengin açısı (hue) rengin berraklığı (chroma) ile kıyaslanır.

Renk Ölçümü

Rengi ölçebilmek için 3 adet parametremiz vardır.

Hue

Lightness

Chroma

Renk bu 3 parametrenin bileşimidir.

Hue Nedir?

Hue, genel olarak bir objenin algıladığımız rengidir ve rengin ismini belirleyen değerdir. Mor, pembe, mavi, yeşil, kırmızı, turuncu, gibi.

Chroma Nedir?

Chroma, yoğunluk veya netlik değeri, görsel renk algılamasında rengin saflık oranını gösterir. Chroma, rengin canlılık veya matlık özelliğini tarif eder. Rengin griye veya saf renge ne kadar uzaklıkta olduğunu gösterir. Hue den bağımsızdır.

Lightness Nedir?

Lightness değeri, gözlenen objenin ışığı geçirme veya yansıtma özelliğine bağlı olan boyutu tanımlar. Renk değerleri karşılaştırıldığında, daha açık veya daha koyu olarak gruplandırılabilir. Örneğin domates ile kırmızı turpun renklerini kıyasladığımızda, turp daha koyu kırmızıdır.

Hue Chroma ve Lightness’ın Grafik Üzerinde Gösterimi

Hue, renk küresi diye adlandırılan, şekilde görülen küresel biçimle temsil edilir.

Chroma değişkeni yatay eksendedir. Merkezde gri (mat) olan renkler, sağa doğru gidildikçe saf ve daha canlıdırlar.

Lightness ise dikey eksende temsil edilir. Her renk, hue, chroma ve lightness olarak adlandırılan bu üç değer ile karakterize edilebilir. Bu değerler sayesinde, renkleri tanımlayabilmemizi sağlayan, üç boyutlu sistemi yaratabiliriz.

Koyuluk (L – Lightness)

Dikey eksende en yukarıda beyaz ile başlar. En altta siyaha kadar uzanır. Eksende en üstte yer alan beyaz 100 değerine sahip iken, siyah en altta 0 ile gösterilir. Bu nedenle lightness koyuluk değeri sayısal olarak azaldıkça renk gözümüze koyu olarak gözükür. L, Rengin parlaklık değerini verir. 0’dan 100’e kadar değer alır. 0 karanlığı (siyahı), 100 parlaklığı (beyazı) gösterir. Densite ile yakından alakalıdır. Densite arttıkça parlaklık azalır. Bunun nedeni spektrofotometrenin gönderilen ışık ve yansıyan ışık prensibine göre çalışmasındandır. Densitenin artması demek yoğunluğun artması demektir ve sonuçta da yansıyan ışığın azalması demektir. Bundan dolayı genelde L değerinin azalması, densitenin artması olarak anlaşılabilir.

A  (Kırmızı/Yeşil ekseni)  

A değeri spot renkteki kırmızı/yeşil oranını ya da zemin oluşturan trikromi renklerin içerisindeki kırmızılık/yeşillik değerini gösterir. A değeri 0’dan (-) değere gittikçe yeşillik artar, (+) değere gittikçe kırmızılık artar. Örneğin referans alınan A değeri (müşteri onaylı numunenin A değeri) – 20 ise, boyama sonucunda – 44 çıkarsa ‘bu işin boyamasındaki yeşil oranı fazladır’ denilir.

Boyama sonucunda A değeri – 8 çıkarsa bu durumda da ‘boyamadaki yeşil oranı azdır’ ya da (diğer bir ifadeyle) ‘kırmızı oranı fazladır’ denilir. Farklı bir işte ise referans A değeri (müşteri onaylı numunenin A değeri) +13 ise, boyama sonucunda +22 çıkarsa ‘bu işin boyamadaki yeşil oranı azdır’ ya da ‘kırmızı oranı fazladır’ denilir. A değeri için (-, 0) arasındaki değerlerde (referans = -45, baskı numune = -39 gibi) ‘yeşil fazla ya da az’ demek daha doğrudur. Aynı şekilde (0, +) arasındaki değerler için de ‘kırmızı fazla ya da az’ demek daha doğru olur.

B (Sarı/Mavi ekseni) 

B değeri spot renkteki sarı/mavi oranını ya da zemin oluşturan trikromi renklerin içerisindeki sarılık/mavilik değerini gösterir. B değeri 0’dan (-) değere gittikçe mavilik artar, (+) değere gittikçe sarılık artar.

Örneğin; referans alınan B değeri (müşteri onaylı numunenin B değeri) +20 ise, baskı sonucunda +20’den büyük çıkarsa ‘bu işin Boyamadaki sarı oranı fazladır’ ya da (diğer bir ifadeyle) ‘mavi oranı azdır’ , +20’den küçük çıkarsa ‘boyamadaki mavi oranı fazladır’ ya da ‘sarı oranı azdır’denilir. B değeri için (-, 0)arasındaki değerlerde ‘mavi fazla ya da az’ demek, (0,+) arasındaki değerler için de ‘sarı fazla ya da az’demek daha doğru olur. L, A, B de, L parlaklığı, A kırmızı / yeşil değerini, B sarı / mavi değerini gösterir.

Rengin Açısı (Hue)

Rengin kırmızı, yeşillik ve mavilikte bulunduğu noktaya göre hue değeri yani rengin açısı değişir. Hue değeri 0 ise renk kırmızı 90 ise sarı, 180 ise yeşil, 370 ise mavidir.

Rengin Berraklığı (chroma – matlık – parlaklık)

Renk uzayında yer alan noktanın dikey eksene uzaklığıdır. Rengin yoğunluk derecesini gösterir. Matlık –  parlaklık yani chroma sayısal olarak arttıkça genel olarak renk parlaklaşır. Bir başka ifade ile chroma rengin yönü açıklığı – koyuluğu (lightness) değişmeden rengin doygunluğunun (griliğinin) ne kadar değiştiğinin göstergesidir.

Renk Tanımlamanın Tarihçesi

Rengin parametreleri ilk defa Amerikalı bir sanatçı Munsell tarafından tanımlanmıştır. Daha sonra kurulan bir uluslararası organizasyon (CIE) XYZ ve L, A, B diye adlandırılan renk tanımlamasını yapmışlardır. Dünyada artık renk bilgisi iletişiminde bu sistemler kullanılmaktadır. Rengin tanımlanmasında colorimetre ve spektrofotometre adlı cihazlardan yararlanılmaktadır.

Bugün en çok kullanılan renk sistemi L, A, B sistemidir.

Renk Uzayı Nedir?

Renkler ayrı ayrı değil, akışkandır. Bu bileşimden renk uzayı ortaya çıkar.

L, A, B renk sisteminde, renk evreninin iyi dengelenmiş yapısı, bir rengin aynı zamanda hem yeşil hem kırmızı veya hem mavi hem sarı olamayacağı teorisi üzerine inşa edilmiştir. Bunun sonucunda kırmızı/yeşil ve sarı/mavi sıfatlarını tarif etmek için basit değerler kullanılır. CIE L, A, B ’da bir rengi gösterirken L parlaklığı, A kırmızı/yeşil değerini ve B sarı/mavi değerini gösterir.

Renk Ölçüm Sistemi ve DE Renk Farkı Kavramı

Cisimler üzerlerine düşen ışığın içindeki dalga boylarının bir kısmını emerken bir kısmını da yansıtırlar. Renk olgusu yansıtılan dalga boyuna göre ortaya çıkar. Yansıyan dalga boyuna göre spektrofotometre dediğimiz renk ölçüm cihazları, rengi yukarıda tanımlanmış L, A, B değerleri ile sayısal değerlere çeviriler.

Renk ölçümünde en gelişmiş araç ise spektrofotometre'dir.

spectrophotometrede spektral sensor ile çok sayıda ölçüm yapılarak veriler bir mikrokomputere aktarılır. Spectrophotometre ile hem L, A, B değerleri hem de spektral dağılım eğrisi elde edilir.

Cisimler üzerlerine düşen ışığın içindeki dalga boylarının bir kısmını emerken bir kısmını yansıtırlar. Renk olgusu yansıtılan dalga boyuna göre ortaya çıkar.

Metamerism Nedir?

Metamerism iki cismin belli bir ışık kaynağı altında renkleri aynı iken farklı bir ışık kaynağı altında farklı renkte görünmesidir.

İki renk arasındaki yakınlık miktarı, renk tolerans metotlarının bir karışımı kullanılarak hesaplanabilir. Bu metotlar, ölçüm koordinatları arasındaki mesafeyi L, A, B gibi üç boyutlu renk uzayı içerisinde hesaplar. En yaygın metot L, A, B ’dır dır.

L, A, B Renk Evreni

  L, A, B hesaplamaları L, A, B renk evrenine dayanır. L, A, B ’ı kullanarak standart rengin yeri, ölçüm verisiyle L, A, B renk evreninde kesin olarak belirlenir. Daha sonra bu rengin etrafında teorik bir tolerans küresi çizilir. Bu küre standart renkle örnekler arasındaki kabul edilebilir değişiklik miktarını gösterir. Ölçüm verisi, kürenin içinde kalan örnekler kabul edilebilirdir. Ölçüm verisi, kürenin dışına düşen renkler ise kabul edilemezdir.

Tolerans küresinin büyüklüğü, kabul edilebilir renk farklılığı ölçüsüyle belirlenir. Bunlar ∆E

(hata payı) gibi ‘∆’ birimleriyle gösterilir.

Spektrofotometrede ölçüm yaparken, bu aşamada yapılan ölçüm ışığı yansıtma absorblama prensibine göre yapıldığı için ölçüm amaçlı kullanılan plakada ışığın geçebileceği boşluklar kalmamalıdır. Cihazla ölçüm sırasında iplik üzerindeki nem ve sıcaklık da etken olduğu için reçetelerin tekrarlanabilirliği açısından plakanın kondüsyonlama cihazında belirlenen şartlarda kondüsyonlanması gerekir.

Yapılan her yeni boyama lotu müşteri siparişi istenen bir rengin L, A, B değerlerine göre spektrofotometre ile kıyaslandıktan sonra aradaki renk farkı sayısal olarak cihaz tarafından hesaplanır. Cihaz daha önceden hafızasına yüklenmiş renk koduna göre ölçülen lotun delta L (koyuluk – açıklık) delta C (parlaklık – matlık) ve delta H (rengin açısı – hue) farklarını kullanarak renk farkını Delta E cinsinden hesaplar. 

Tekstilde renk eldesi sarı, kırmızı ve mavi boyaların karışımı ile yapılmaktadır. Renk uzayında referansa göre ölçümde ki koyuluk, matlık, sarılık, mavilik, kırmızılık ya da yeşillik farkı baz alınarak hazırlanan boyama reçetesi revize edilir. İstenen referansa an yakın hale getirilmeye çalışılır. Sevk edilebilir PASS edilebilir nokta için limit DE renk farkının 1,2 ve altında olmasıdır. Aşağıdaki örnek lot (kırmızı ile görünen) gitmişlerin den farklı yönde ve DE 1,2 çemberinin dışındadır.

Bir sonraki yazımda Tekstil Dünyası "Tekstil Hakkında Sohbetler" başlıklı bloğum da  sizlerle boyar maddelerin sınıflandırılması konusu hakkında paylaşım yapacağım. Bir yandan Tekstil Terimleri Sözlüğü ile ilgili çalışmalarım devam ederken. Bir yandan da tekstilin ön terbiye, boyama ve bitim tarafında ki paylaşımlarım da arkadan gelecek. Konular ile ilgili Tekstil Üzerine Sohbetler başlıklı yazımı da okuyabilirsiniz.

Görüşmek üzere hoşça kalın.

Hakkı Şenkeser