Jet Kumaş Boyama Makinesinin Kısımları

 Merhaba çok değerli Hakkı Şenkeser "Benim Dikey Dünyam okurları.  Tekstil Kariyer ve İş Bloğumda tekstil sektörüne yönelik yazılarıma devam ediyorum.  Tekstil sektöründe, özellikle sektörün tekstil materyalinin renklendirilmesi / boyanması kısmında uzun yıllar boyunca çalışmış birisi olarak sektöre yönelik paylaşımlarıma devam ediyorum. Bir önceki yazımızın konusu Jet Kumaş Boyama makinesiydi. Bu yazıda jet boyama makinesinin kısımlarına bakacağız.Yazının son kısmında ise konuda geçen bazı terimlerin sözlük karşılığını da okurlar ve konuya ilgi duyanlar için daha açıklayıcı bilgi verebilmek açısından paylaşacağım.

Jet Kumaş Boyama Makinesinin Kısımları

Jet boyama makineleri flottenin makine içindeki miktarına, kumaşın hareket şekline ve makine yapısına göre farklı firmalar tarafından üretilmektedir. Amaç daha kısa süre ve flotte oranında, kumaşa en az veya hiç hasar vermeden ekonomik olarak düzgün boyama yapmaktır.

Makine üretici firmalar farklı yapıda ve çalışma sistemine sahip jet boyama makineleri yapsalar da kısımlarında büyük farklılıklar oluşmamaktadır. Genel olarak jet boyama makineleri şu ana bölümlerden oluşmaktadır:

Boyar madde

Kimyasal madde hazırlama ve ilave tankı 

Sıcaklık değiştirici (eşanjör)  

Gövde

Düze

Sirkülasyon pompası

Haspel

Filtre

Kumaş yükleme ve boşaltma aparatı

Boyar Madde - Kimyasal Madde Hazırlama ve İlave Tankı

İlave tankı boyar madde ve diğer kimyasalların makine ve hazırlama tankı içerisine dozajı için kullanılır. Tankın içinde endirekt ısıtma sistemi ile  flotteye ilave edilecek maddeler ısıtılır ve  mikser yardımı ile karıştırılarak makineye pompalanır.

Boyar madde ve kimyasal maddeler, boya mutfağında hazırlanıp bilgisayar sistemi ve dozaj pompaları yardımıyla da makinelere ilave yapılabilir. Makinelerin genellikle iki adet ilave tankı vardır.

Hazırlama tankı, makinedeki banyonun boşaltılması sırasında ilave edilecek banyonun hazırlanıp vakit kaybı olmadan anında sevkini sağlar. Belirlenen sıcaklığı temin eder.

Sıcaklık Değiştirici (Eşanjör)

Sirküle eden flottenin hızlı ısınmasını ve soğutulmasını sağlar. Makinenin üzerinde yanında, dikey veya yatay olarak bulunur. İçerisinde 2 bölme vardır. Flotte ve buhar ayrı olarak geçmektedir. Birbirine endirekt olarak temas eder.

Isıtma hızı, buhar ile suyun temas ettiği yüzeyin büyüklüğüne ve buharın sıcaklığına göre değişir.

Gövde

Düzeden geçen kumaşın daha sonraki turlar için banyo içerisinde beklediği kısımdır. O veya J şeklinde olabilir. Burada dizayn ve sürtünme önemlidir. Çünkü gövde çapı büyüdükçe kumaşta kırık oluşma riski azalır. Sürtünme kuvveti az olursa gövde içine yığılan kumaşta abrajlı boyamaya sebep olan düğümlenme meydana gelmez. 

Düze

Kumaşın ve flottenin bağlantı zamanının gerçekleştiği ve her ikisinin de hareketli olduğu boyama işleminin meydana geldiği kısımdır. Makinelerde tek veya çift düze olabilir. Düze basıncı ve kumaş hızı gibi boyama için önemli ayarların yapıldığı alandır. Düze çapı değişken olduğu gibi sabit de olabilmekdedir.

Düze çapı, boyanacak kumaş cinsi ve gramajı ile ayarlanır. Sentetik ve hafif gramajlı kumaşlar için düze çapı dar, 100 - 150 g/m² gramajlı sentetik - karışım - doğal lifler için orta yani 12 cm çapında, ağır gramajlı (150 - 900 g/ m²) kumaĢlar için 16 cm’ye kadar çapı olan düzeler kullanılır.

Düze içindeki flotte basıncı, düze çapı ve pompa hızı ile ayarlanır. Sentetik ve düşük gramajlı kumaşlar boyanıyorsa düze basıncı yüksek, doğal ve düşük gramajlı kumaş boyanıyorsa düze basıncının düşük olması gerekir. Çünkü doğal lifler fiziksel etki karşısında daha çabuk yıpranmaktadır.

Sirkülasyon Pompası

 Flottenin devridaimini sağlayan kısımdır. Pompa hızı ve devri flotte hareketliliğini dolayısı ile boyar maddenin elyafa çekiş hızı ve boyanacak kumaş cinsi gibi faktörleri doğrudan etkiler. Sirkülasyon pompasının hızı haspel ile uyumlu olmalıdır. Haspel ile sirkülasyon pompasının hızının uyumlu olmaması,  kumaşın gerilmesi ve haspele sarılması gibi sakıncalara sebep olur.

Haspel

Düze ile beraber kumaşın makine içindeki hareketini sağlayan kısma haspel ya da çıkrık adı verilir. Haspel kumaşın daha az gerilimle karşılaşıp yıpranmaması için kumaş düzeye gelmeden kumaşın hareketini sağlar. Kumaşın makine içerisinde dakikada atacağı tur sayısı haspel, sirkülasyon pompası ve düzenin hızı ile ayarlanır. Kumaşın dakikada attığı tur sayısı elyafın cinsine, boyar maddeyi çekiş hızına ve metraja göre değişir (40/450 m/dk.).

Örneğin, sentetik kumaşlarda 400 m/dk. olabilir. Kumaş makinede 1,5 dakikada 1 tur dönebilir.

Filtre

Sirküle eden flottenin etkin filtrasyonu büyük, yüzey alanı özel konik şekilli bir sepet tipi filtre ile sağlanır. Bu kısım, kumaştan dökülen tüy ve elyafın işlem sırasında etkili bir biçimde toplanmasını temin eder.

Kumaş Yükleme Boşaltma Aparatı

 Kumaşın makineye girişinde ve çıkışında hareket ve yön veren kısımdır.

 Konu İle İlgili Teknik Terimler

Tekstil: Tekstil, kelime kökeni Fransızca “textile” “dokuma, kumaş” sözcüğünden alıntıdır. Fransızca olan bu sözcük de Latince “texere” “dokumak, örmek” fiilinden türetilmiştir. Tekstil kavramı denilince; tekstil ürünleri, tekstil lifleri ve yarı mamullerini ve bunları kullanarak elde edilen malların tümünü içermektedir. Tekstil bilindiği gibi insanoğlunun yaratılışından beri en önemli gereksinimlerden biri olmuş ve insanın kendisini hava şartlarına karşı koruma ihtiyacından doğmuştur. Zamanla sosyal farklılaşmadan pek çok sektörde kullanılmak üzere yer etmiş olmasına kadar birçok nedenle üretilmekte ve kullanılmaktadır. Kısaca tekstil her türlü elyaftan; çeşitli yöntemleri (örme, dokuma, dokusuz yüzey elde etme metotları) kullanarak kullanılabilir bir yüzey elde etme işlemidir.

Boyama: Bir tekstil malzemesinin kalıcı olarak renklendirilmesine boyama denir.

Boyarmadde: Tekstil malzemesini renklendiren maddelere ise boyarmadde denir.

Çektirme: Tekstilde işlem çözeltisi içinde bulunan kimyasal maddelerin çözeltiden çekilerek kumaşa, tekstil ürünü üzerine alınması işlemidir.

Diskontinü:  Kesikli boyama. Jet, över flow, levent, tambur boyama makinalarında genellikle uzun boyama sürelerinde ve yüksek flotte  oranlarında partiler halinde yapılan boyama yöntemidir.

Flotte: Banyo miktarı. Reçetede verilen bazı kimyasal maddelerin miktarlarının hesaplanabilmesi için kullanılacak banyo miktarının bilinmesi şarttır.

Flotte Oranı: Flotte oranı çektirme yöntemine özgü bir kavramdır.  işlem gören 1 kg kumaşın litre veya kg flotteye oranıdır.

Sirküle: Karışım.

Haspel: Kumaşı Döndüren Çıkrık (Haspel) ve Taşıyıcı Silindir. Kumaşın makine içinde hareketini sağlayan, sentetk ve sentetik karışımlı kumaşların boyanması için oval şekilde olan kısma çıkrık adı verilir. Kumaşı 50-80 metre/dakika hızla döndürebilir. Taşıyıcı silindir kumaşı çıkrığa ileten ve yön veren kısımdır.

Düze: Düze (jet) hem flottenin sürekli sirkülasyonunu, hem de kumaşın taşınmasını sağlamakla görevlidir.

Kırık: Kumaşın buruşması.

Abraj: Düzgünsüz boyama.

Bir sonraki yazımın konusu iplik boyama olacak. Görüşmek üzere hoşça kalın.

Hakkı Şenkeser