İplik Nedir?

 Merhaba çok değerli Hakkı Şenkeser "Benim Dikey Dünyam okurları.  TekstilKariyer, "Kariyer ve İş Bloğu" başlıklı bloğumu sizlere duyurup yazılarımı paylaşmaya başladığım da hedefimin, tekstil sektörüne yönelik uzun yıllara dayanan tecrübelerimi paylaşmak ve bu konuda araştırmalar da yaparak hem kendimi çok daha fazla geliştirmek hem de sektöre yönelik bütünleşik bir kaynak oluşturabilmek olduğundan bahsetmiştim.

Sektöre yönelik ilkyazım da, Tekstil nedir? Tekstilin Tarihçesi ve Türkiye'deTekstil konularını içeren sektörel bir giriş yazısı olmuştu.

Bugünkü yazımda ve yine devam edecek konu ile ilgili yazı dizisinde yine tekstil sektörünün çok önemli girdilerinden biri olan “İplik” konusuna giriş yapmak istiyorum.

Önce isterseniz ipliğin tanımını yapalım.
İplik Nedir?

Çekim işlemi uygulanmış, istenilen ölçülere getirilmiş, isteğe bağlı büküm ve kat verilmiş, kullanıma hazır biçimde işlenmiş lif topluluğuna iplik denir.

İplik, belli bir kütleyi oluşturacak şekilde çeşitli liflerin ve elyaf demetlerinin bir araya getirilerek aralarındaki bağlantının büküm verilerek güçlendirilmesi ile oluşan ince uzun bir tekstil ürünleridir.

Ham maddelerine göre (pamuk, yün, vb.), yapılarına göre (fantezi, katlı, krep,vb.) kullanım yerlerine göre (dikiş ipliği, örme iplik, vb.) iplik çeşitleri üç gruba ayrılırlar.

İpliğin Tarihçesi

İplik, lifin elde veya makinede dikiş için uygun hale getirilmiş tipidir. Modern üretim dikiş iplikleri balmumu veya diğer yağlayıcı maddeler ile (dikiş anındaki baskıya karşı koyması için) son bulur. Nakış iplikleri el veya makine nakışı için özel olarak dizayn edilmiş ipliklerdir.

Eğrilmiş iplik liflerin sağlam kalıcı, dayanıklı bir iplik edilmesi amacıyla bükerek veya bir araya getirerek yapışık hale getirilmesidir.

İplik içinde liflerin bükülmesi işlemine eğirme denir ve Late Stone Age (Geç Taş Devri) olarak adlandırılan günümüzden yaklaşık 40.000-10.000 yıl öncesine tarihlendirilebilir ve iplik eğirme işlemi endüstrileşmenin ilk işaretlerinden biridir. 

Eğrilmiş iplik bir tek tip lif içerdiği gibi çeşitli karışım tiplerini de içerebilir. Yapay lif (yüksek güç, yapay parıltı ve ateşe dayanıklılık kalitesine sahip) İle tabii lifler (iyi bir su emme ve deriyi rahat hissettirme kapasitesine sahip) birleşimi çok yaygındır. Çok yaygın bir şekilde kullanılan karışımlar pamuk-polyester ve yün-akrilik liflerdir. Farklı tabii lifler karışımı da yaygındır, özellikle angora ve kaşmir.

İplikler birkaç katmandan yapılır, her bir katman tek bükümlü iplikten olur. Bu tek bükümlü katlar daha kalın bir iplik elde etmek için birlikte zıt yönde bükülür. Son bükümün yönüne dayanarak, iplik s-büküm veya z-büküm olarak tanımlanır.

İlk insanlar soğuktan korunmak için hayvan postları kullanmakla birlikte, günümüzden yaklaşık 10.000 yıl önce bez yapmayı öğrendiler. Eğrilmiş iplik liflerin sağlam kalıcı, dayanıklı bir iplik edilmesi amacıyla bükerek veya bir araya getirerek yapışık hale getirilmesidir. İplik içinde liflerin bükülmesi işlemine eğirme denir ve Late Stone Age (Geç Taş Devri) olarak adlandırılan günümüzden yaklaşık 40.000-10.000 yıl öncesine tarihlendirilebilir ve iplik eğirme işlemi endüstrileşmenin ilk işaretlerinden biridir.

Eski Mısırda, verimi düşük bir tahıl olan emmer, arpa ve bazı diğer tahılları yetiştirirlerdi. Bu tahıllar, iki temel gıda maddesi olan ekmek ve bira yapımında kullanılırdı. Yetiştirilmeye başlanılmadan önce açık araziden köklenen keten, elyaf olarak kullanıldı. Bu lifler iplik olarak bükülür, giysi ya da diğer kullanımlar için dokunurdu.

İlk dokuma aygıtları büyük bir olasılıkla iki değnekten oluşan basit bir çerçeve biçiminde yapılıyor, değneklerle tutulan ve “çözgü” adı verilen birbirine paralel ipliklerin arasına, “atkı” adı verilen bir iplik sıkıştırılıyordu. “Dokuma tezgâhı” adı verilen daha sonraki aygıtlarda, atkının daha kolay geçirilmesini sağlamak için çözgüleri birbirinden ayıran çubuklar yerleştirildi, ayrıca, “mekik” denen bir tahta parçası eklendi.

Bir iplik makarasının takıldığı mekik, birbirinden ayrılmış çözgü iplikleri arasından geçiriliyordu. XVIII. Yüzyıldaki sanayi devrimi sırasında işlemleri otomatikleştiren birçok yöntemin bulunmasına karşın, iplik eğirme ve dokumanın temel ilkeleri, günümüze kadar değişmeksizin kalmıştır.

Sanayi devriminin getirdiği yenilikler arasında, çok sayıda ipliğin aynı anda eğrilmesini sağlayan çıkrık makinesi ile geniş kumaş parçalarının büyük hızla dokunmasına olanak veren “uçan mekik” sayılabilir.

İpliklerin Sınıflandırılması

İplikler çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilir. Bazı sık kullanılan yöntemler şunlardır:

İpliğin üretildiği malzemeye göre sınıflandırma

İplik yapısına göre sınıflandırma

Bitim işlemi tipine göre sınıflandırma

İpliğin Üretildiği Malzemeye Göre Sınıflandırma

Doğal Yöntemler : Günümüzdeki sanayii uygulamalarında, doğal malzemelerden üretilen dikiş ipliklerinin kullanımı çok az olmakla birlikte, en sık kullanılan doğal elyaf pamuktur.

Sentetik Yöntemler : Doğal elyaftan ipliklerin sınırlı olması nedeni ile üreticiler sentetik elyaftan yapılmış ipliklere yönelmişlerdir. Sentetik iplikler aynı zamanda, yüksek mukavemet, sürtünme ve kimyasallara karşı dayanım özellikleri ile tercih edilmektedir. Rutubet, küf, mantar ve bakteri gibi dış etkenlerden de önemli ölçüde etkilenmezler.

İplik Yapısına Göre Sınıflandırma

Kesik elyaf iplikler : Doğal veya sentetik elyaftan eğirme yöntemi ile üretilir. Kesik elyaf polyester en çok kullanılan dikiş ipliği çeşitlerinden biridir. Mukavemeti pamuk ipliklere göre daha yüksektir. Geniş bir kalınlık skalasına ve renk çeşitliliğine sahiptir.

İlikli iplikler : Kesik elyaf ile sonsuz filamentin bir kombinasyonudur. En sık kaşılaşılan ilikli iplik yapısı çok katlı olandır. İpliğin her bir katı, sonsuz filament polyester üzerine pamuk veya polyester elyaf sarılarak üretilmiştir. Bu iplik yapısında, merkezdeki filament polyesterin mukavemeti ile etrafında sarılı pamuk veya polyester elyafın dikiş performansı birlikte sonucu etkiler. Yüksek hızda çalışan dikiş makinelerinde, tüm giysi tiplerinde, özellikle yüksek dikiş mukavemeti gerektiren ürünlerde ilikli dikiş iplikleri kullanılır.

Sonsuz filament iplikleri : Aynı hammaddeden üretilmiş kesik elyaf ipliklere göre daha mukavemetlidir. Sonsuz filament ipliklerde en çok kullanılan üç tip vardır:

1.Monofilament iplikler : Belirli kalınlıkta tek bir filamentten üretilirler. Monofilament iplikler sağlam, düzgün ve düşük maliyetlidir, ancak esnek olmaması, dikişte sert ve rahatsız edici hissedilmesi kullanımı sınırlı tutar. Genellikle sadece teğel dikişleri, mobilya döşemesi ve perdecilikte kullanılır. 

2.Multiflament iplikler : Daha çok naylon ve polyesterden üretilen yumuşak multifilament dikiş iplikleri, mukavemetin en önemli özellik olduğu dikişler için tercih edilir. İplik yapısı iki veya daha fazla sayıda filament ipliğin birlikte bükülmesi ile oluşur. Yaygın kullanım alanları, ayakkabı dikişi, deri eşyalar ve endüstriyel ürün dikişleridir.

3.Tekstürize filament iplikleri : Çoğunlukla polyesterden üretilir ve özellikle örtücü dikişlerde luper ipliği olarak kullanılır. Tekstürize işlemi filamente hacim ve esneklik kazandırır, ancak aynı zamanda daha kolay zarar görebilecek bir yapı ortaya çıkar.

 İplik Yapısı Hakkında Temel Bilgiler

Büküm : Büküm, elyafı / iplik katlarını bir arada tutmak ve ham ipliğe / dikiş ipliğine istenen mukavemet ve esnekliği kazandırmak için gereken, birim uzunluktaki dönüş sayısıdır. Aşırı büküm verilmiş bir iplik, dikiş sırasında bükürcüklenme, ilmeklenme ve düğümlenme nedeni ile iplik kopmaları ve dikiş atlamalarına sebep olabilir, düzgün dikiş oluşumu elde edilemez.

Büküm yönü : Bükümün yönü sol büküm için 'S', sağ büküm için 'Z' olarak tanımlanır. Tek kafalı kilit dikiş makineleri ve diğer bir çok dikiş makinesi tipi 'Z' büküm yönünde çalışır. 'S' bükümlü ipliklerin, dikiş oluşturma sırasında bükümleri açılır.

Bükümün yönü ipliğin mukavemetini etkilemez ancak uygun olmayan bir makinede kullanıldığında performansı ciddi oranda düşürür.

Kat ve Kord : Tek kat ipliklerin bir arada bükülmesi ile katlı dikiş iplikleri elde edilir. En çok kullanılan kat sayısı 2, 3 veya 4 dür. Dikiş ipliklerinin katlanarak bir arada bükülmesi ile kord iplikler oluşur. En çok kullanılan kord sayısı 4, 6 veya 9 dur.

Kalınlık : İpliğin toplam nihai kalınlığı, 'Grist', 'Etiket numarası', 'Tex' veya 'Numara' olarak adlandırılır. İplik, gereken dikiş mukavemetini karşılayabilecek en ince kalınlıkta olmalıdır. Aynı malzemeden ve aynı yapıda üretildiklerinde, daha kalın ipliklerin mukavemetleri genellikle daha yüksektir. İnce iplikler dikişte kumaşın yüzeyine daha iyi yatar ve kalın iplikle yapılan dikişlere kıyasla sürtünmelerden daha az etkilenir. İnce dikiş iplikleri ince iğnelerle çalışabillir, bu nedenle kumaş daha az hasar görür.

Bitim İşlemi Tipline Göre Sınıflandırma

İplik üzerine uygulanan bitim işlemlerinin iki amacı vardır

1. Dikim özelliğini iyileştirmek : Bazı bitim işlemleri ipliğin mukavemetini ve sürtünme dayanımını artıran yağlama işlemlerini kapsar.

2. Gereksinime göre fonksiyonel bir özellik kazandırmak : Bazı bitim işlemlerinde bonding ile katların yapışması, su geçirmezlik, mantara karşı dayanım, geç tutuşma, su iticilik ve antistatik özellikleri kazandırılır.

İplik Yapısını Oluşturan Temel Faktörler

1. Eğirme

2. Büküm

3. Büküm Yönü

4.Kat ve Kord

5.Kalınlık

İplik Üretim Aşamaları

1.Harman Hallaç

2.Tarama

3.Şerit Vatka

4.Vatka

5.Penye

6.Cer

7.Fitil

8.Eğirme

9.Bobin Aktarma

10.Katlama

11.Büküm

12.Gaze

13.Merserizasyon

14.Kasar

15.Boya ve Bitim 

Prosesleri olarak devam etmektedir.

Tekstil Kariyer başlıklı bloğumda devam eden yazılarımda iplik üretimin proses aşamalarını daha detaylı incelemeye devam edeceğiz.

Bir sonra ki yazımda görüşmek üzere hoşça kalın.

Hakkı Şenkeser.